شناخت نگرش و كاربرد آن در مدیریت

برای درک رفتار فرد در سازمان و پیشshy;بینی رفتار آن شناخت نگرش کارکنان بسیار مهم است. مدیران از آن جهت به نوع نگرش کارکنان توجه میshy;کنندکه نگرش بر رفتار فرد اثر میshy;گذارد؛ برای مثال کارگر یا کارمندی که از شغل خود راضی است کمتر غیبت میshy;کند و میزان جابجایی او با کارمند ناراضی کمتر است؛ اگر فرض کنیم که مدیر بخواهد میزان غیبت را پایین بیاورد، به ویژه نمیshy;خواهد کارگران پربازده و مولد، سازمان را ترک کنند، باید به گونهshy;ای عمل کند که فرد نگرشی مثبت به شغل خود پیدا کند. مساله مهم این است که نگرش قابل کنترل است و مدیران میshy;توانند کارکنان را به اموری مشغول کنند که بهshy;صورت ظاهر با نوع نگرش آنshy;ها سازگار است.

مدیریت برای طرزتلقیshy;های کارکنان اهمیت قابل ملاحظهshy;ای قائل است. طرز تلقیshy;های کارکنان با رفتارهایی که برای سازمان از حساسیت برخوردار هستند، در ارتباط است. بهshy; طور کلی کارکنان دارای مجموعهshy;ای از طرزتلقیshy;های باثبات و قابل شناسایی نسبت به محیط کار خود هستند که بعضی از آنshy;ها عبارتshy;اند از: پرداختshy;ها، شرایط محیط کار، شرح وظایف شغل و....

یک شخص میshy;تواند هزاران نگرش داشته باشد، ولی در رفتار سازمانی بر تعداد محدودی از نگرشshy;ها درباره شغل توجه میشود که عبارتند از: رضایت شغلی، کار را معرف خود دانستن (یعنی درجه یا میزانی که شخص کار یا شغل خود را میshy;شناسد و به صورتی فعال در آن مشارکت دارد)، تعهد سازمانی (شاخصی است از وفاداری فرد نسبت به سازمان).

انواع نگرش

افراد ممکن است نگرش هاي فراواني داشته باشند اما در دانش رفتار سازماني به برخي از نگرش ها توجه خواهد شد:

رضايت شغلي: نگرش کلي فرد درباره شغلش را رضايت شغلي گويند. کسي که سطح بالايي از رضايت شغلي را داشته باشد داراي نگرش مثبت است.(و برعکس(

وابستگي شغلي: وابستگي شغلي هر فرد، به درجه يا ميزاني اطلاق مي شود که شخص شغلش را معرف خود، و کار يا عملکردش را موجب سربلندي و کسب حيثيت واعتبارش مي داند.

تعهد سازماني: تعهد سازمانی حالتي است که فرد هدف هاي سازمان را معرف و هويت خود مي داند و آرزو مي کند که در عضويت آن سازمان بماند.[

ویژگىshy;هاى نگرش

ویژگىshy;هاى نگرش عبارتند از:

1) موضوع: هر آنچه که در میدان جهانshy;شناختى فرد قرار داشته باشد موضوع نگرش را تشکیل مىshy;دهد؛ مانند: نگرش نسبت به اشیا، افراد، گروهshy;ها، سازمانshy;ها، وقایع سیاسى، مسائل اقتصادى، موضوعات هنرى، امور فلسفى، خدا، جهان دیگر و مانند آنshy;ها. نگرشshy;هاى ما به افراد دیگر، احتمالاً مهمshy;ترین نگرشshy;هاى ما هستند.

2) جهتshy;گیرى: منظور از جهتshy;گیرى، موافقت یا مخالفت فرد با موضوع نگرش است.

3) شدت (والانس): منظور از والانس، درجه موافقت یا مخالفت نسبت به موضوع نگرش است. جزءِ شناختى نگرش ممکن است با موضوع کاملا موافق باشد و آن را خیر مطلق بداند یا کاملا مخالف باشد و آن را شرّ مطلق بداند. جزءِ احساسى یا هیجانى نگرش نیز ممکن است به صورت محبت نامشروط یا تنفّر محض (عقده) در برخورد با موضوع ظاهر شود؛ جزءِ آمادگى نگرش هم ممکن است در برخورد با موضوع به صورت حمایتى کامل و یا مخالفت جدّى نشان داده شود.

4) نوع ترکیب: اجزاى سازنده نظام سه بخشى نگرش ممکن است سطحى، ساده و یا عمقى و پیچیده باشند. کودکان در بُعد ادراکى، محدود و در نتیجه، زود باورند، ولى شناخت بزرگسالان گسترده و خودشان دیرshy;باورند. شرکت در انتخابات براى یک فرد، ممکن است تنها به دادن رأى خلاصه شود، ولى در فرد دیگر با تبلیغات گسترده براى پیروزى کاندیداى مورد نظر همراه باشد.

5) هماهنگى: نگرشshy;ها گاهى هماهنگ و زمانى ناهماهنگshy;اند؛ ممکن است کسى اعمال قدرت دولت را براى سرکوب مخالفان سیاسى تأیید کند، ولى با قاطعیت دولت در عرصه اقتصادى موافق نباشد. همین فرد ممکن است نگرشshy;هاى هماهنگى نسبت به چند موضوع دیگر داشته باشد

عوامل شکلshy;دهنده نگرش

نگرش در خلأ شكل نميshy;گيرد بلکه در شکل گیری نگرش عوامل زیادی دخیل هستند. افراد با خصايص مشخص به دنيا ميshy;آيند و اين خصايص بر نگرش آنshy;ها اثر ميshy;گذارد. اما بسياري از عوامل ديگر هست که نقش بزرگتري در زندگي افراد و شكلshy;گيري نگرش آنها ايفا ميshy;کند.

اين عوامل که در دورهshy;هاي مختلف سني بر افراد اثر ميshy;گذارد عبارتندshy;از:

باورها: سيستم باور آدمي، تصوير ذهني محيط مرتبط اوست كه با روابط علي و معلولي احتمالي تكميل ميshy;گردد. هنگامي فرد نسبت به انجام رفتاري نگرش مثبت خواهد داشت كه بداند (باور داشته باشد) رفتارش با نتايج مثبت قرين است.

تجربيات: در موارد بسياري، نگرشها حاصل تجربه مستقيم فرد با موضوع يا شيء نگرش است. اين شكلshy;گيري ممكن است حاصل مشاهده يك رويداد منفي يا مثبت باشد. در اين صورت ممكن است نگرشshy;هاي منفي يا مثبت در انسان شكل گيرد.

شخصيت: هر نوع شخصيت با مجموعه خاصي از نگرشshy;ها همراه است. به طور كلي افرادي با خلق و خوي معين صاحب نگرشshy;هاي خاص منطبق با آن خلق و خو ميshy;شوند.[23] نگرشshy;هاي هر فرد منعكس كننده شخصيت او هستند. معمولاً شخصيتshy;هاي خاصي داراي نگرشshy;هاي خاصي هم هستند. به عنوان مثال شخصيت اقتدارshy;طلب كه با ويژگيshy;هاي چون جمود فكري، تعصب افراطي، عدم گذشت، و... همراه است، نگرشshy;هاي مشخصي را به ظهور ميshy;رساند.

محيط: محيط ميshy;تواند با فراهم نمودن عوامل زير در شكلshy;گيري نگرش افراد، تأثيرگذار باشد:

الف. الگو و سرمشق: يكي از عواملي كه ميshy;تواند در نگرش افراد مؤثر باشد، الگوي يادگيري اجتماعي و سرمشق قرار دادن است؛ مثلاً، در خانواده، فرزندان، بسياري از نگرشهاي خود را با مشاهده نگرشshy;ها و به ويژه مشاهده رفتارهاي نگرشي خاص والدين شكل دهند. اين فرايند حتي هنگامي هم كه والدين در آموزش نگرش خاصي به فرزندان خود تعمدي ندارند، وارد عمل ميshy;شود. در بسياري از موارد، كودكان ميshy;شنوند كه والدين آنها نسبت به شخص خاص، شيء، يا موضوع خاص، نظر به خصوصي ابراز ميshy;كنند، و همين آگاهي از نگرشshy;هاي والدين سبب شكلshy;گيري همان نگرشshy;ها در آنان ميshy;شود. البته علاوه والدين افراد ديگر نيز در خانواده و اجتماع ميshy;توانند الگو و سرمشق قرار گيرند.

ب. تأمين نيازهاي فرد: در جريان فعاليتshy;هاي فرد براي رفع نياز خود، موانع و مشكلاتي بر سر راه قرار ميshy;گيرند كه نگرشshy;هاي ويژهshy;اي را در او به وجود ميshy;آورند. نسبت به اشياء، عوامل، وسايل و اشخاصي كه نيازهاي او را برآورده ميshy;كنند و وي را به هدفshy;هايش ميshy;رسانند، نگرشshy;هاي موافق و مثبت، و نسبت به موانعي كه سد راه رسيدن او به هدفshy;هايش ميshy;شوند، نگرشshy;هاي منفي پيدا ميshy;كند.

تعلق گروهي: نياز تعلق به گروه يكي از نيازهاي مهم انسان است و همبستگي شخص با گروه در ايجاد نگرشshy;هاي او تأثير حتمي دارد.

تصور از خود: ما معمولاً در ارتباط مستقيم با تصوري که از خودمان داريم عمل ميshy;کنيم. هيچ کاري دشوارتر از اين نيست که بدون تغيير دادن احساسات درونيshy;مان، اعمال بيرونيshy;مان را تغيير دهيم

ظاهر جسماني: ظاهر ما نقش مهمي در ايجاد نگرشshy;مان دارد.فشاري باور نكردني روي مردم وجود دارد تا ظاهر خوبي داشته باشند.

ازدواج، خانواده و امنيت شغلي: پس از ازدواج زوجين مي توانند بر روي نگرش هم تاثيرات عميقي داشته باشند.

همه عوامل فوق آميزه نگرش را تشكيل ميshy;دهند.

برخی هم اعتقاد دارند چهار شرط عمده براى پیدایش یک نگرش نیاز میshy;باشد که عبارت است از:

اولین شرط، تراکم تجربه است که عبارت است از سر و کار داشتن با موضوعى و یا گروهى از اشخاص و تجربیات نزدیک یا مشابه است. دومین شرط مبتنى بر تمایز گذاشتن آن است؛ یعنى، در تجربیات جدیدى که به دست مىshy;آیند، نگرش مشخصى از نگرشshy;هاى نزدیک به آن متمایز مىshy;سازد. سومین شرط بر پایه یک ضربه عاطفى یا یک تجربه دراماتیک قرار دارد که شخص یا موضوعى در آن دخیل است. اما آن چیزى که بر شرط چهارمین استوار است و احتمالا اهمیت بیشترى هم دارد این است که باید در اینجا، شمار زیادى از نگرشshy;هاى پذیرفتهshy;شده از طریق تقلید از والدین، دوستان، استادان و غیره را مشخص ساخت.

عناصر نگرش

نگرشshy;ها داراي سه بعد شناختي، عاطفي و رفتاري بدین شرح میshy;باشند:

1. بخش شناختي آن عبارت از باورها و ارزشshy;ها و اطلاعات درباره هدف شناخته شده به وسيله فرد است.

2. بخش عاطفي آن شامل احساسshy;ها و عواطف درباره هدف، فرد، فكر، رخداد يا شيء است.

3. بخش رفتاري آن از نگرش سرچشمه ميshy;گيرد و به نيت <<رفتار به صورت معين>> بر ميshy;گردد.

اين اجزاء جداي از يكديگر نيستند.

جِرد () هم معتقد است عناصر تشکیلshy;دهنده نگرش از همين سه عنصر ميshy;باشد اما با اين بيان:

1. مولفهshy;های شناختی عبارت است shy;از آگاهی، فهم و دانش نسبت به وجود محصول.

2. مولفهshy;های عاطفی عبارت shy;است shy;از ارزیابی، دوست داشتن و ترجیح دادن یک محصول بر محصول دیگر.

3. مولفهshy;های رفتاری عبارتshy; است shy;از گرایش، میل، قصد خرید و آزمایش کردن یک محصول.

رابینز، استیفن،پيشين، ص42.

على اکبر مهرآرا؛ زمینه روان شناسى اجتماعى، تهران، انتشارات مهرداد، 1373، چاپ اول، ص 234-236.

سیدجوادیين، سیدرضا؛ مدیریت رفتار سازمانی، تهران، انتشارات نگاه دانش، 1383، ص90.

رضاییان، علی؛ پيشين، ص204.

کریمی، یوسف؛ پيشين، ص30.

مكسول، جان سي؛ اصول نگرش آنچه هر رهبري بايد بداند، ترجمه سيمين موحد، تهران، انتشارات پیکان، 1385، ص30.

کریمی، یوسف؛ پيشين، ص43.

کریمی، یوسف؛ پيشين، ص36-41.

مارک روش بلاو و ادیل نیون؛ پیشین، ص 125.

رضاییان، علی؛ پيشين، ص202.

بُهنر، جِرد و وانِک، میکائیل؛ نگرشshy;ها و تغییر آنshy;ها؛ ترجمه علی مهداد، تهران، انتشارت جنگل، 1384، ص17.